Θεσσαλονίκη: Στο φως ο… περιπλανώμενος ναός που βρίσκεται στα έγκατα της πλατείας Αντιγονιδών.. Το ΚΑΣ ενέκρινε την αρχιτεκτονική μελέτη για την ανάδειξη τμήματος του ναού που έχει χαρακτηριστεί ως ο Παρθενώνας της Θεσσαλονίκης..
Τον χώρο των Ιερών στην πλατεία Αντιγονιδών στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, επέλεξαν οι Ρωμαίοι για να ορθώσουν έναν μεγαλοπρεπή ναό στις αρχές του 1ου αιώνα μ.Χ. και να στεγάσουν εκεί την αυτοκρατορική λατρεία. Για το λαμπρό οικοδόμημα, χρησιμοποίησαν αρχιτεκτονικά μέλη από δύο μνημεία αρχαϊκής εποχής -τέλος 6ου με αρχές 5ου π.Χ. αιώνα-, που είναι άγνωστο από πού μεταφέρθηκαν, γεγονός που του έδωσε το προσωνύμιο «περιπλανώμενος ναός».
Πριν από αρκετά χρόνια η Θεσσαλονίκη σηκώθηκε στο πόδι όταν βρέθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη του σπουδαίου μνημείου και αποφασίστηκε η κατάχωσή τους. Η «Κίνηση για τη Διάσωση του Ναού της Αφροδίτης» ανάρτησε πανό στον χώρο της Πλατείας Αντιγονιδών και έκανε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας απαιτώντας την ανάδειξη του μνημείου και τη μεταφορά εκεί των ευρημάτων που κατά καιρούς βρέθηκαν στις ανασκαφές του χώρου και σήμερα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Η πολύχρονη διαμάχη του υπουργείου Πολιτισμού με τους ιδιοκτήτες του οικοπέδου που βρίσκεται επί των οδών Καραολή Δημητρίου 32 και Αντιγονιδών 38 ολοκληρώθηκε με την απαλλοτρίωσή του και την περασμένη Τρίτη στη συνεδρίασή του το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε τη μελέτη για την προστασία και την ανάδειξη των αρχιτεκτονικών κατάλοιπων που βρίσκονται στο οικόπεδο.
περιπλανώμενος ναός – «Πρόκειται για ένα πολύ αξιόλογο μνημείο της πόλης, σαν ένα μικρό Πάνθεον, που έχει ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό πως έχει συντεθεί με αρχαϊκά μέλη από δύο άλλους ναούς», δήλωσε στη Voria.gr, ο αρχιτέκτονας-αρχαιολόγος, ομότιμος καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο ΑΠΘ, Γιώργος Καραδέδος, ο άνθρωπος που μελέτησε όσο λίγοι το εύρημα αυτό και το αποκάλεσε ως τον Παρθενώνα της Θεσσαλονίκης. Ο ίδιος έχει εκπονήσει σειρά μελετών για την ανάδειξη των αρχιτεκτονικών μελών και έχει πρωτοστατήσει στην προστασία και την αξιοποίησή τους, με στόχο να γίνει επισκέψιμος ο χώρος της πλατείας Αντιγονιδών.
Μέχρι σήμερα έχουν αποκαλυφθεί τα 2/5 του κτίσματος, ενώ ο ναός συνεχίζεται κάτω από τις πολυκατοικίες της περιοχής, σε άγνωστο εύρος έκτασης.
Μεταξύ των σπουδαίων ευρημάτων που έχουν βρεθεί είναι δύο αγάλματα αυτοκράτορα, πιθανόν του Αδριανού, ένα άγαλμα του Δία Αιγίοχου και ένα της θεάς Ρώμης, καθώς επίσης κίονες και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη, που βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Ο Διόνυσος, η Αφροδίτη και η ιστορία των ανασκαφών
Οι πρώτες ενδείξεις για κάτι μεγάλο και σπουδαίο και τα πρώτα ευρήματα ήρθαν στο φως το 1936 στη διάρκεια των εργασιών για την ανέγερση οικοδομής, η οποία κατεδαφίστηκε το 2000. Και ενώ ήταν βέβαιο ότι πρόκειται για ναό, άρχισε η συζήτηση μεταξύ των μελών της επιστημονικής κοινότητας για το ποιος ναός ήταν και σε ποια θεότητα αφιερωμένος.
Ο Γιώργος Μπακαλάκης υποστήριξε την άποψη ότι πρόκειται για Ναό του Διονύσου, επειδή σε κοντινή απόσταση βρέθηκε ένας φαλλός. Σύμφωνα με τον αείμνηστο Μπακαλάκη ο ναός διαλύθηκε και ανασυντέθηκε στην ίδια θέση κατά τους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους. Ο Μανόλης Βουτυράς, ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ διατύπωσε την άποψη ότι θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στην κατηγορία των «περιπλανώμενων ναών» και εκτίμησε ότι μεταφέρθηκε από την Αινεία (στο σημερινό Αγγελοχώρι), όπου τον 6ο π.Χ. αιώνα υπήρχε αρχαϊκό ιερό της Αφροδίτης. Κι έτσι έμεινε γνωστό το μνημείο ως «Ναός της Αφροδίτης».
Μελετώντας τα αγάλματα που βρέθηκαν, η επίσης ομότιμη σήμερα καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ, Θεοδοσία Στεφανίδου-Τιβέριου, ανάγει τη μεταφορά ή επισκευή του στα χρόνια του Αδριανού και συνδέει τον ναό με την αυτοκρατορική λατρεία, άποψη που θεωρείται και η πλέον επικρατέστερη.
Το 2000 και με την ευκαιρία της κατεδάφισης της οικοδομής πραγματοποιήθηκαν νέες ανασκαφές που αποκάλυψαν το ανατολικό τμήμα της κρηπίδας του συγκεκριμένου ναού, τα αγάλματα των αυτοκρατορικών χρόνων, κίονες που φτάνουν σε ύψος ως και τα 7 μέτρα και πλήθος θραυσμάτων αρχιτεκτονικών μελών.
«Γνωρίζουμε ότι ο υπόλοιπος ναός συνεχίζει δυτικά κάτω από το οδόστρωμα της οδού Καραολή Δημητρίου και της πλατείας Αντιγονιδών, αλλά η περιοχή είναι χτισμένη και δεν μπορούμε να ξέρουμε την ακριβή του έκταση», ανέφερε ο κ. Καραδέδος, προσθέτοντας ότι η επιλογή του χώρου για την ανέγερση του μνημείου δεν ήταν τυχαία, καθώς εκεί ήταν ο χώρος των Ιερών της Θεσσαλονίκης και το Σαραπείο και συνεπώς οι Ρωμαίοι ήθελαν σε ένα τόσο ιερό μέρος να λατρέψουν τον αυτοκράτορά τους.
Η ανάδειξη του μνημείου
Το μνημείο καταχώθηκε επειδή δεν μπορούσε να συνεχιστεί η ανασκαφή και προκειμένου να προστατευτούν τα ευρήματα, μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία της απαλλοτρίωσης του οικοπέδου.
Σύμφωνα με την απόφαση του ΚΑΣ θα ξεκινήσουν επεμβάσεις για την προστασία, συντήρηση και αναστήλωση του μνημείου, ενώ παράλληλα θα διαμορφωθεί ο περιβάλλων χώρος, έτσι ώστε να γίνει επισκέψιμο το ορατό τμήμα του «Ναού της Αφροδίτης», όπως καταχρηστικά αναφέρεται.
Οι κίονες που θα τοποθετηθούν θα είναι πιστά αντίγραφα αυτών που έχουν βρεθεί, ενώ στο εσωτερικό του σηκού θα μπουν τα αγάλματα που έχουν βρεθεί, επίσης σε αντίγραφα-ειδικά για την τοποθέτηση των αγαλμάτων υπάρχει διαφωνία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης.
Η προκαταρκτική μελέτη επισημαίνει ότι η χρήση των αυθεντικών μελών θα τα εξέθετε σε κινδύνους φθοράς λόγω της έκθεσής τους σε συνθήκες περιβάλλοντος, επιπλέον θα υπήρχε κίνδυνος κατάρρευσης σε περίπτωση σεισμού, ενώ δεν παραβλέπει και την πιθανότητα βανδαλισμού τους. Κατ΄εξαίρεση ωστόσο προτείνει την ενδεχόμενη χρήση σωζόμενων μελών (κιονόκρανων), που εκτίθενται ή φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης «για να ενισχυθεί η γνησιότητα του μνημείου».
Image
Δεδομένου ότι ο αρχαιολογικός χώρος γειτνιάζει με τυφλές όψεις των όμορων οικοδομών, αυτές θα βαφτούν ώστε να λειτουργούν ως φόντο στο επισκέψιμο μέρος. Προτείνεται ακόμη η διεύρυνση του πεζοδρομίου, για την εύκολη πρόσβαση των επισκεπτών, αλλά και τη φιλοξενία τους, η τοποθέτηση κιγκλιδώματος που θα επιτρέπει την οπτική επαφή με τις αρχαιότητες, αλλά και η εγκατάσταση ασύρματου δικτύου ελεύθερης πρόσβασης, η ανάπτυξη ψηφιακής εφαρμογής οπτικοακουστικής ξενάγησης, καθώς επίσης και η τοποθέτηση ψηφιακών συστημάτων προβολής εικόνας και η αξιοποίηση των μεγάλων επιφανειών για την προβολή πληροφοριών σχετικά με τον αρχαιολογικό χώρο.
Στο σύνολό τους οι μελέτες αποσκοπούν στην ανάδειξη ενός σημαντικού μνημείου λατρευτικού χαρακτήρα της ρωμαϊκής εποχής που εντάσσεται στον ιστορικό αστικό ιστό της πόλης και μένει για αιώνες θαμμένο, κρατώντας καλά κρυμμένα μυστικά κάτω από όγκους χωμάτων και τσιμέντου.
* Οι εσωτερικές φωτογραφίες προέρχονται από τη σελίδα της Κίνησης για τη Διάσωση του Ναού της Αφροδίτης
περιπλανώμενος ναός – πηγή voria.gr